Εzra Pound: Vortex(1)

Ezra Pound

Εzra Pound: Vortex(1)
­

Μετάφραση-Σχόλια: Γιώργος Μπλάνας­

ΔΙΝΗ (VORTEX)

> Η δίνη(2) είναι το σημείο της μέγιστης ενέργειας.(3)
> Στην {Κλασική} Μηχανική, αντιπροσωπεύει τη μέγιστη απόδοση.(4)
> Χρησιμοποιούμε την έκφραση «μέγιστη απόδοση» με την ακριβή σημασία, που έχει σε οποιοδήποτε εγχειρίδιο {ΚΛΑΣΙΚΗΣ} ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ.
> Κάποιοι νομίζουν πως ο άνθρωπος βομβαρδίζεται από παραστάσεις, πως είναι ΠΑΙΧΝΙΔΙ των ΠΕΡΙΣΤΑΣΕΩΝ, εύπλαστη ύλη που ΠΡΟΣΛΑΜΒΑΝΕΙ εντυπώσεις.
> Όμως, κάποιοι άλλοι νομίζουν πως ΑΝΤΙΤΑΣΣΕΙ μια ρευστή δύναμη στις περιστάσεις, πως δεν παρατηρεί απλά ούτε αντικατοπτρίζει, αλλά ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΙ ΙΔΕΕΣ.

Η ΒΑΣΙΚΗ ΧΡΩΣΤΙΚΗ ΟΥΣΙΑ

> Σ’ ένα μόνο πράγμα στηρίζεται ο Βορτικιστής: στη βασική χρωστική ουσία της τέχνης του. Σε τίποτ’ άλλο.
> Κάθε ιδέα, κάθε συναίσθημα, αναδύεται στη συνείδηση του ζώντος με μια στοιχειώδη μορφή.
> Είναι μια εικόνα, που μπορεί να γεννήσει εκατοντάδες ποιήματα• είναι μουσική, που μπορεί να γεννήσει εκατοντάδες εικόνες• είναι μια απόφανση προικισμένη με ενέργεια στον ύψιστο βαθμό, μια απόφανση που δεν έχει ακόμα ΑΝΑΛΩΘΕΙ στην έκφρασή της, μα έχει μέσα της -ιδίως αυτή- την ικανότητα έκφρασης.

Ο ΣΤΡΟΒΙΛΟΣ

> Η πείρα σύμπασα συρρέει ορμητικά σ’ αυτή τη δίνη. Σύμπαν το ενεργό παρελθόν, το παρελθόν που είναι -κι αξίζει να είναι- ακόμα ζωντανό. Σύμπασα η ΟΡΜΗ, το παρελθόν που μας βαρύνει, η ΦΥΛΗ, η ΜΝΗΜΗ της ΦΥΛΗΣ, το ένστικτο που ΦΟΡΤΙΖΕΙ το ΜΗ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΜΕΝΟ ΜΕΛΛΟΝ.
> Το ΣΧΗΜΑ του μέλλοντος: η φουρκέτα της ανθρώπινης δίνης. Σύμπαν το παρελθόν που είναι ακόμα ζωντανό, το παρελθόν που αξίζει να ζήσει στο μέλλον, ενεργοποιείται στη δίνη, ΤΩΡΑ.
> Ο ηδονισμός είναι ο κενός εσωτερικό χώρος μιας δίνης. Δεν έχει ορμή, στερείται παρελθόντος και μέλλοντος. Μια κουβαρίστρα είναι• ένας ασάλευτος κώνος.
> Ο Φουτουρισμός είναι η ψεκάδα μιας δίνης. Δεν έχει δυναμική προοπτική, είναι ΣΚΕΔΑΣΜΟΣ.
> ΚΑΘΕ ΙΔΕΑ, ΚΑΘΕ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΤΑΙ ΣΤΗ ΖΩΝΤΑΝΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΜΕ ΚΑΠΟΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΩΔΗ ΜΟΡΦΗ. ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ Η ΟΠΟΙΑ ΑΣΧΟΛΕΙΤΑΙ ΜΕ ΑΥΤΗ ΤΗ ΜΟΡΦΗ. ΑΝ ΕΙΝΑΙ ΗΧΟΣ, ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ. ΑΝ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΡΘΡΟΣ ΛΟΓΟΣ, ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ. ΑΝ ΕΙΝΑΙ ΕΙΚΟΝΑ, ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ. ΑΝ ΕΙΝΑΙ ΜΟΡΦΗ, ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΙΣ ΠΛΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ. ΑΝ ΕΙΝΑΙ ΧΡΩΜΑ, ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ. ΑΝ ΕΙΝΑΙ ΜΟΡΦΗ Ή ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ, ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΗ ΓΛΥΠΤΙΚΗ. ΑΝ ΕΙΝΑΙ ΚΙΝΗΣΗ, ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ Ή ΣΤΟΝ ΡΥΘΜΟ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΤΙΧΩΝ.
> Η επεξεργασία, η έκφραση δευτερευουσών αποχρώσεων με σκοπό τη διάδοση, είναι δουλειά των δευτέρας κατηγορίας καλλιτεχνών. Οι διαδεδομένες τέχνες ΥΠΗΡΞΑΝ δίνη.
> Ο ιμπρεσιονισμός και ο φουτουρισμός, ο οποίος είναι επιταχυνόμενος ιμπρεσιονισμός, ΑΡΝΟΥΝΤΑΙ τη δίνη. Είναι ΠΤΩΜΑΤΑ ΔΙΝΩΝ. Οι ΛΑΪΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ, τα κινήματα, κ.λπ., είναι ΠΤΩΜΑΤΑ ΔΙΝΩΝ. Ο Marinetti(5) είναι πτώμα.

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ

> Ο βορτικιστής δεν βασίζεται στην ομοιότητα και την αναλογία ούτε στη συμβατότητα και την απομίμηση.
> Στη ζωγραφική, δεν υπολογίζει αν είναι ή δεν είναι συμβατός με μια πολυαγαπημένη γιαγιά ή μια λατρεμένη μετρέσα.
> Ο ΒΟΡΤΙΚΙΣΜΟΣ είναι τέχνη, πριν αυτή περιέλθει σε κατάσταση πλήρους διάλυσης, χαύνωσης, επεξεργασίας, δευτερευουσών εφαρμογών.

ΟΙ ΠΡΟΓΟΝΟΙ

> «Όλες οι τέχνες τείνουν προς τους όρους της μουσικής». Pater.(6)
> «Εικόνα είναι αυτό που παρουσιάζει ένα διανοητικό και συναισθηματικό σύμπλεγμα σε μια δεδομένη στιγμή». Pound.(7)
> «Ενδιαφέρεστε για έναν συγκεκριμένο πίνακα επειδή είναι συμπλοκή γραμμών και χρωμάτων». Whistler.(8)
> Ο Picasso, ο Kandinsky, πατέρας και μητέρα, ο κλασικισμός και ο ρομαντισμός της κίνησης.

ΠΟΙΗΣΗ

> Ο βορτικιστής πρέπει να χρησιμοποιεί μόνο τα θεμελιώδη μέσα της τέχνης του. Η βασική χρωστική ουσία της ποίησης είναι η ΕΙΚΟΝΑ.
> Ο βορτικιστής δεν πρέπει να επιτρέπει στην στοιχειακή έκφραση κάθε ιδέας και συναισθήματος να ξεστρατίζει προς την απομίμηση.
> Στη ζωγραφική, ο Kandinsky και ο Picasso.
> Στην ποίηση, τούτο εδώ, από την Η. D.(9)
Σήκωσε το κύμα σου αιχμηρό, το κωνοφόρο κύμα σου σήκωσε θάλασσα. Μεγάλο το κύμα σου στα βράχια μας ξέσπασε, πνίξε μας στο πράσινο του ελάτου.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Το σύντομο κείμενο Vortex, που δημοσιεύτηκε από τον Pound -με μορφή μανιφέστου- στο πρώτο τεύχος του περιοδικού Blast (Λονδίνο, 20 Ιουνίου 1914), εκθέτει τις αρχές της ποιητικής πρακτικής, την οποία ο ποιητής ακολούθησε στα Cantos. Σύμφωνα με τον Pound στην αρχή κάθε ποιητικής δημιουργίας βρίσκεται η συγκίνηση, όπως ακριβώς την ορίζει η ψυχολογία: μια κατάσταση διέγερσης που χαρακτηρίζεται από υποκειμενικά αισθήματα, συνοδεύεται συχνά από φυσιολογικές μεταβολές και παρακινεί το υποκείμενο σε δράση. Κάθε έντονη συγκίνηση διαμορφώνει ένα θεμελιώδες διανοητικό σχήμα, μια πνευματική δομική μονάδα, η επανάληψη της οποίας μπορεί να οδηγήσει σε μιαν εικόνα, υπό την έννοια ενός περίπλοκου συστήματος μορφών. Η ιδέα θεμελιωδών πνευματικών στοιχείων από τα οποία προκύπτει το σύνολο των επιμέρους πνευματικών δράσεων: ιδέες, έννοιες, επιστημονικές προτάσεις και καλλιτεχνικές μορφές, διατρέχει τον ανθρώπινο στοχασμό από τις πρώτες ιστορικές εμφανίσεις του, και μάλιστα πρόκειται για μια πρωταρχική σύλληψη. Οι αρχαίοι μάγοι έδειχναν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα γεωμετρικά σχήματα, πράγμα που συνεχίστηκε σταθερά στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία, στον μεσαιωνικό λογικισμό, στον διαφωτιστικό ορθολογισμό και τελικά στον ίδιο τον κλασικό γερμανικό ιδεαλισμό. Το σχεδόν αποκρυφιστικό ένδυμα της χεγκελιανής φιλοσοφίας δεν κατάφερνε να κρύψει την αυστηρή γεωμετρική συγκρότηση του συστήματός του, η οποία στηριζόταν σ’ ένα απόλυτα σφαιρικό θεμελιώδες πνευματικό στοιχείο: την απόλυτη, αυτοπροσδιοριζόμενη, αυτοαναπτυσσόμενη ιδέα. Στην ίδια γραμμή κινήθηκε και η φαινομενολογία, ως μία από τις τελευταίες μορφές φιλοσοφικού ιδεαλισμού. Οι περίπλοκες εικόνες, με τις οποίες παρουσιάζεται μπροστά μας η πραγματικότητα, θεμελιώνονται σε στοιχειώδεις πνευματικές δράσεις. Αλλά επειδή το υποκείμενο δεν μπορεί να προσλάβει τα πράγματα παρά μονάχα αποβλέποντας σε κάποια εμπειρική, καθημερινή σχέση μαζί τους, οι στοιχειώδεις αυτές δράσεις επαναλαμβάνονται συνεχώς και δημιουργούν πολύπλοκες εικόνες, οι οποίες τις σκεπάζουν, τις απομακρύνουν στο βάθος της συνείδησης. Μονάχα μια συστηματική απαλλαγή του υποκειμένου από τις συσσωρευμένες προφάνειες, από τις καθημερινές βεβαιότητες δηλαδή, μπορεί να σημάνει μιαν επιστροφή στον βασικό, θεμελιώδη, στοιχειακό τρόπο με τον οποίο πρωτοσχετίστηκε με τα πράγματα. Αλλά αυτή η επιστροφή στην πρώτη-πρώτη εμπειρία του κόσμου είναι επιστροφή σε μια στατική εικόνα. Από την άποψη της γνωσιολογίας, ο Μαρξ εισήγαγε την ιδέα πως όχι μόνο η πραγματικότητα είναι δημιούργημα της γνωστικής δύναμης του υποκειμένου -ιδέα πολύ παλιά- αλλά και το ίδιο το υποκείμενο είναι δημιούργημα της πραγματικότητας. Η πρωτογενής εμπειρία του σχετισμού με τα πράγματα είναι μια ενιαία δράση, που διαμορφώνει το γνωριζόμενο αντικείμενο και το γνωρίζον υποκείμενο στην προοπτική του ιστορικού χρόνου. Συνεπώς, η επιστροφή σε μια στατική πρωτογενή εμπειρία δεν έχει κατεύθυνση προς τα πίσω, διότι τότε δεν θα υπήρχε ούτε το πράγμα ούτε το υποκείμενο, που υπάρχουν την στιγμή της ανάληψης του φιλοσοφικού έργου της διαύγασης του κόσμου, της αναζήτησης της αλήθειας. Στην πραγματικότητα, η προσπάθεια επιστροφής στην πρωτογενή εμπειρία δεν είναι παρά μια ακόμη πρωτογενής εμπειρία, η οποία δεν αναλύει αλλά συνθέτει, δεν ξεκαθαρίζει αλλά δημιουργεί καθαρότητα. Από αυτήν την άποψη, η συλλογιστική του Pound είναι καθαρά υλιστική, μαρξιστική. Θεωρεί πως ενώ η βορτικιστική «εικόνα» πλάθεται από τη συστηματική επανάληψη ενός θεμελιώδους πνευματικού στοιχείου, η έννοια «εικόνα» δεν είναι ο καλύτερος τρόπος για να περιγράψουμε ένα βορτικιστικό δημιούργημα. Η εικόνα είναι κάτι στατικό και ο βορτικισμός στηρίζεται στην κίνηση. Γι’ αυτό, η οικοδόμηση ενός ποιήματος δεν στηρίζεται στην παράθεση εικόνων, με βάση την αναπτυσσόμενη συλλογιστική, όπως στον κλασικισμό ή ακόμα και στον δεξιό αγγλοσαξονικό ρομαντισμό, όπου το πάθος διακοσμεί κατά κάποιον τρόπο την ανάπτυξη των ιδεών, αλλά στην ανάπτυξη εικόνων που γεννούν η μία την άλλη, ξεκινώντας από το πάντα απλησίαστο θεμελιώδες πνευματικό στοιχείο. Κατά βάση, η κίνηση των εικόνων προέρχεται από την κινητικότητα, τη συσσωρευμένη ένταση των λέξεων, δεδομένου ότι οι λέξεις δεν είναι ερείπια μιας ψυχικής αρχαιότητας, που πρέπει να ανασκαφούν βαθύτερα, αλλά αρχαίες οντότητες που οικοδομούν συνεχώς κόσμους. Η αρχαιότητά τους είναι μία από τις μορφές που δημιουργούν, προκειμένου να χτίσουν τις προοπτικές τους.
2. Δίνη (vortex). Σύμφωνα με τη μηχανική των ρευστών: μια κυκλική, συχνά τυρβώδης ή στροβιλώδης, ροή ρευστού. Αρχικά, ο Pound φαίνεται να χρησιμοποιεί τυπικά τα τεχνικά στοιχεία της κλασικής μηχανικής, αλλά η μεταφορά της δίνης δεν αργεί να χρωματιστεί από την -τυρβώδη άλλωστε- σκέψη του ποιητή.
3. Ενέργεια: η ικανότητα ενός σώματος ή συστήματος να παραγάγει έργο.
4. Κάθε μηχανικό σύστημα μετατρέπει την ενέργεια από μια μορφή σε άλλη και παράγει έργο. Ως απόδοση ορίζεται ο λόγος του έργου που παράγεται προς την ενέργεια που καταναλώνεται.
5. Filippo Tommaso Emilio Marinetti (1876-1944). Ιταλός ποιητής, πρωτεργάτης του φουτουρισμού.
6. Walter Horatio Pater [1839-1894]. Άγγλος φιλόσοφος της αισθητικής, πρωτεργάτης του αισθητισμού. Η άποψη που αναφέρει εδώ επιγραμματικά ο Pound, καταγράφεται στο παρακάτω απόσπασμα από το βιβλίο του Pater, Η Αναγέννηση• Μελέτες για την Τέχνη και την Ποίηση (The Renaissance: Studies in Art and Poetry, 1888): «Η τέχνη προσπαθεί πάντα να διατηρήσει την ανεξαρτησία της απέναντι στην αμιγή σκέψη, να απαλλαγεί από τις διανοητικές ευθύνες που της θέτουν το θέμα και το υλικό της. Τα ιδανικότερα παραδείγματα ποίησης και ζωγραφικής είναι εκείνα, των οποίων τα συστατικά στοιχεία είναι τόσο καλά δεμένα μεταξύ τους, ώστε το υλικό και το θέμα να μην απευθύνονται μόνο στον νου ούτε η μορφή μόνο στο μάτι και στο αυτί. Ενωμένες, απόλυτα ταυτισμένες, μορφή και ύλη προσφέρουν μία και την αυτή εντύπωση στη “δημιουργική διανοητική ικανότητα”, για την οποία κάθε σκέψη, κάθε συναίσθημα, γεννιέται μαζί με το δίδυμο αισθητό ανάλογό του, το δικό του σύμβολο. Η τέχνη της μουσικής υλοποιεί στο μέγιστο δυνατό βαθμό αυτό το καλλιτεχνικό ιδεώδες, αυτήν την τέλεια ταυτότητα ύλης και μορφής. Στις πιο ολοκληρωμένες στιγμές μας, ο σκοπός δεν διακρίνεται από τα μέσα, η μορφή από την ύλη, το θέμα από την έκφραση. Διαποτίζουν το ένα το άλλο, αποτελούν αναπόσπαστα μέρη ενός όλου. Συνεπώς, μπορούμε να πούμε πως όλες οι τέχνες παρουσιάζουν μια φιλόδοξη τάση προς τον ίδιο βαθμό τελειότητας. Στη μουσική, λοιπόν, μάλλον παρά στην ποίηση, βρίσκεται ο αληθινός τύπος, το μέτρο της τέλειας τέχνης. Κάθε τέχνη έχει το μη αναγώγιμο στοιχείο της, τη δική της τάξη δημιουργίας εντυπώσεων, η οποία δεν γίνεται να μεταφερθεί σε άλλη τέχνη, την αποκλειστική μέθοδό της να απευθύνεται στη “δημιουργική διανοητική ικανότητα”. Ωστόσο σε όλες τις τέχνες μπορούμε να διακρίνουμε τη συνεχή προσπάθειά τους να υπαχθούν στον νόμο, στην βασική συνθήκη της μουσικής, σε κείνη την πρόθεση που μόνο η μουσική υλοποιεί».
7. Η θέση αυτή βρίσκεται στο περίφημο κείμενο του Pound, Μια Ανασκόπηση (A Retrospect, 1913): «Μια εικόνα είναι κάτι, το οποίο παρουσιάζει ένα διανοητικό και συναισθηματικό σύμπλεγμα σε μια δεδομένη στιγμή. Χρησιμοποιώ τον όρο “σύμπλεγμα” με την τεχνική σημασία, που εισήγαγαν οι νεότεροι ψυχολόγοι, όπως ο Hart, αν και ο τρόπος με τον οποίο αναφερόμαστε σε αυτόν, διατηρεί κάποιες αποστάσεις. Σύμφωνα με τον Άγγλο ψυχολόγο Bernard Hart ο όρος “σύμπλεγμα” καλύπτει κάθε “συναισθηματικά φορτισμένο σύστημα ιδεών”. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν μη συναισθηματικά φορτισμένα συστήματα ιδεών. Δεν είναι η ποίηση που φορτίζει την γλώσσα με συναίσθημα, αλλά η θετική γνώση που την απαλλάσσει από αυτό».
8. James Abbott McNeill Whistler (1834-1903). Άγγλος ζωγράφος, αμερικανικής καταγωγής, με μεγάλη -κυρίως τεχνική- επιρροή στους ζωγράφους της εποχής του. Η πλαστή αυτή φράση που αποδίδει στον Whistler ο Pound είναι κάποιο είδος συμπύκνωσης των ιδεών του ζωγράφου και όχι ρητή δήλωσή του. Ο Whistler θεωρούσε το εικαστικό έργο αυτόνομο αντικείμενο και όχι οποιουδήποτε είδους αναπαράσταση της πραγματικότητας.
9. Hilda Doolittle (1886-1961). Αμερικανή ποιήτρια. Ο Pound διέγνωσε από τις αρχές του 20ού αιώνα τη μεγάλη αξία της ποίησής της.