(Δημήτρης Κοσμόπουλος, Κατόπιν εορτής, Εκδόσεις Ερατώ, Αθήνα, 2014)
Άλκηστις Σουλογιάννη
«ο ποιητής δεν έχει δικιά του φωνή
και με την φωνή του μιλάν οι άνθρωποι κι ο κόσμος»
ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΕΙΜΩΝΑΣ
(Ο Εχθρός του Ποιητή)
«Βρίσκεις τις λέξεις/ …/ Από το ύψος ενός απρόσιτου χρόνου/ Χαιρετώ μία μνήμη απροσπέλαστη/ Έναν μελλοντικό αέρα»
ΘΑΝΑΣΗΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ
(Πρόσωπο με τη γη)
Σε ό,τι αφορά την πρόσληψη ενός έργου τέχνης, εν προκειμένω της τέχνης του λόγου: Έχει πάντοτε ενδιαφέρον η επίσκεψη στο εργαστήριο του συγγραφέα, και μάλιστα όταν γνωστικό φορτίο από το ιστορικό παρελθόν του πολιτισμικού (κυρίως, αλλά όχι μόνον) βίου αξιοποιείται στις διαδικασίες οργάνωσης πρωτότυπων κειμενικών κόσμων, συνεπικουρούμενο βεβαίως από το προϋποτιθέμενο ως απαραίτητο βιωματικό υλικό.
Το ενδιαφέρον εστιάζεται στον τρόπο, με τον οποίον ο νεώτερος συγγραφέας διαχειρίζεται την πολιτισμική κληρονομιά στο επίπεδο των θεμάτων, του ύφους, αλλά και σε ό,τι αφορά τους προγενέστερους δημιουργούς λόγου τόσο σε συγχρονική διάσταση, δηλαδή μέσα στην ιστορική-αντικειμενική περιοχή τους, όσο και σε διαχρονική διάσταση, δηλαδή σύμφωνα με την ικανότητα αυτών να παραβιάζουν τα ατομικά χωροχρονικά όριά τους και να διατηρούν την προοπτική διαφυγής προς το μέλλον της γενικής υποδοχής.
Με αυτή την υπόθεση εργασίας, τα κείμενα νεώτερων συγγραφέων που αποτυπώνουν μια «συνάντηση» με προγενέστερους δημιουργούς λόγου ως σύζευξη ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν, αποτελούν πεδία ανάπτυξης εννοιών, ιδεών, θεμάτων που κατάγονται από το συγγραφικό/κειμενικό πρότυπο και προσδιορίζουν τη σύνθεση νεώτερων κειμενικών κόσμων μέσα σε διαφορετικές χωροχρονικές συνθήκες δημιουργίας.
Στο πλαίσιο αυτό ένα σημαντικό τεκμήριο κριτικής προσέγγισης, ευρηματικότητας και συνδυαστικής ικανότητας αντιπροσωπεύει π. χ. η ποιητική συλλογή του Νάσου Βαγενά με τον τίτλο Στη νήσο των Μακάρων (2010).
Σε ομόλογο (τηρουμένων όλων των αναλογιών αλλά και των διαφορών) σημασιολογικό κλίμα τοποθετείται το βιβλίο του Δημήτρη Κοσμόπουλου με τον τίτλο Κατόπιν εορτής ως σύνολο δέκα επτά ποιητικών συνθέσεων με ιδιαίτερους τίτλους, εκ των οποίων οι δέκα έξι αντιστοιχούν σε αυτοτελή ποιήματα και μία σύνθεση αντιπροσωπεύει «τρίπτυχο» (σύνθεση τριών ποιημάτων) με ενιαίο τίτλο.
Τα ποιήματα αυτά αποτυπώνουν τη ροή του χρόνου όπως αυτός προσδιορίζει την οργάνωση του κειμενικού κόσμου με ορόσημα εντοπιζόμενα στη σειρά των δημιουργών λόγου κατά τη διατύπωση του Δημήτρη Κοσμόπουλου: Διονύσιος Σολωμός, Κώστας Κρυστάλλης, Γεώργιος Βιζυηνός, Μιχαήλ Μητσάκης, Ρώμος Φιλύρας, Ιωσήφ [Όσιπ] Μαντελστάμ, Νίκος Εγγονόπουλος, Δ. Π. Παπαδίτσας, Χρήστος Μπράβος, Νίκος Καρούζος, Γιάννης Ρίτσος, Ηλίας Λάγιος.
Αυτοί οι δημιουργοί λόγου έχουν εγκατασταθεί ως πρότυποι χαρακτήρες στον κειμενικό κόσμο του Δημήτρη Κοσμόπουλου, αφού ολοκλήρωσαν ή οριστικοποίησαν τη συγχρονική φυσική παρουσία τους μέσα στις ιστορικές/αντικειμενικές συντεταγμένες που τους αναλογούσαν (με τον τρόπο αυτόν οδηγούμαστε και στην πρόσληψη του τίτλου της ποιητικής συλλογής Κατόπιν εορτής), ενώ παράλληλα λειτουργούν ως γέφυρα ανάμεσα στον ατομικό τους χωρόχρονο και στο εδώ-και-τώρα της πολιτισμικής αγοράς.
Με αυτή την προϋπόθεση το μακρινό παρελθόν κυκλοφορεί ελεύθερο μέσα στις συνθήκες του παρόντος, όπως παραστατικά αποδίδουν τα ποιήματα «Ο Κώστας Κρυστάλλης/ παραμονή Χριστουγέννων 2013 Εν Αθήναις» και «Το Χριστός Ανέστη του Κώστα Κρυστάλλη/ Τελευταίο Πάσχα, 2014». Με αντιστικτική διάθεση το συντελεσμένο παρόν έχει προωθηθεί και αποταμιευθεί στο απώτερο παρελθόν, όπως εξίσου παραστατικά αποδίδει το ποίημα «Ο Ηλίας Λάγιος, Πρωτοχρονιά του 1895/ Εν Αθήναις».
Μέσα στην κειμενική πραγματικότητα ο χρόνος κινείται με παλινδρομήσεις, οι οποίες στην ουσία μετρούν τη δυναμική των χαρακτήρων σύμφωνα με τις επιλογές του Δημήτρη Κοσμόπουλου από την προσωπική του δεξαμενή γνωστικού και βιωματικού υλικού.
Ο Δημήτρης Κοσμόπουλος αναπτύσσει (μονομερώς, έστω) διάλογο με τους κειμενικούς του χαρακτήρες, εφαρμόζει τους (υφολογικούς) τρόπους, τους οποίους καθένας από αυτούς μετήλθε για την επικοινωνία του με την κοινότητα των αναγνωστών, και σχολιάζει με συναισθηματική εμπλοκή ζητήματα που προσδιόρισαν τον βίο, το έργο, το κοινωνικό-ιστορικό-πολιτικό περιβάλλον καθενός, ενώ ταυτόχρονα αποδεικνύει τη συνακόλουθη κατανόηση θέσεων, αξιών, παθών.
Τη ροή της θεματικής ανάπτυξης όπως αποτυπώνεται στη δομή της συλλογής, φαίνεται να προσδιορίζει η ισότιμη σχέση ανάμεσα στη ζωή, στον θάνατο και στην αγάπη που αντιπροσωπεύουν τρεις ταυτόσημους παράγοντες της ανθρώπινης ύπαρξης (για να παραπέμψω και στην 6η Συμφωνία την επονομαζόμενη Τραγική του Γκούσταβ Μάλερ, ακολουθώντας τις «οδηγίες ανάγνωσης» του Κλάουντιο Αμπάντο).
Τα σημαινόμενα διεκπεραιώνει λόγος άμεσος, βιωματικός, απερίφραστος, παραστατικός, ενίοτε αφοριστικός, ενισχυμένος με στοιχεία (αυτονόητης) διακειμενικότητας (όπου παρίσταται και η γαλλική, η ιταλική, καθώς και η λατινική γλώσσα), με ποικίλους ιδιωματισμούς, και με σαφή ρυθμό τόσο ελεύθερου στίχου όσο και ποικίλων ηχητικών σχημάτων (δεκαπεντασύλλαβος, παρηχήσεις, ανάπτυξη ηχητικών στοιχείων εκτός της κοινής χρήσης της γλώσσας, π.χ. αυξημένες καταληκτικές συλλαβές ή δευτερεύων τονισμός).
Για τη μεθόδευση της επικοινωνίας με τους κειμενικούς του χαρακτήρες ο Δημήτρης Κοσμόπουλος έχει επιλέξει ποικίλους συνδυασμούς στίχων σύντομων (μία λέξη ή τμήμα λέξης) και εκτενών, τακτοποιημένων σε στροφές ποικίλης έκτασης, καθώς και την ενιαία σύνθεση με συνεχή ροή αφηγηματικού λόγου.
Μέσα στο υφολογικό αυτό τοπίο ιδιαίτερη θέση κατέχει η διαχείριση της μορφής του σονέτου ως σημαντικού στοιχείου που καταρχήν παραπέμπει στο ιστορικό παρελθόν του δημιουργικού λόγου. Στο πλαίσιο αυτό, ο Δημήτρης Κοσμόπουλος ενίοτε παραβιάζει την οικονομία του τυπικού/προτύπου σχήματος του σονέτου σε ό,τι αφορά τις παρηχήσεις (ομοιοκαταληξίες), καθώς και με την προσθήκη ενός επιπλέον τριστίχου (στα ποιήματα «Δελτίον Σώματος Γεωργίου Βιζυηνού/ 15η Απριλίου 1892/ Δρομοκαΐτειον Θεραπευτήριον», «Ο Ηλίας Λάγιος, Πρωτοχρονιά του 1895/ Εν Αθήναις») ή ενός διστίχου στο τέλος του σονέτου (στο ποίημα «Ο Μιχαήλ Μητσάκης/ εις το Δρομοκαΐτειον Θεραπευτήριον/ Χειμώνας του 1896»), ή επίσης με την προσθήκη ενός στίχου (μία λέξη ή μία πρόταση) ως «coda» σε τετράστιχη στροφή ή στο τέλος του σονέτου (στα ποιήματα «Ο νόθος δεκαπεντασύλλαβος/ ονόματι Ρώμος Φιλύρας/ Δρομοκαΐτειον Θεραπευτήριον, 1934», «Τρίπτυχο Ανεπίδοτο και Αναστάσιμο/ για τον Χρήστο Μπράβο/ Απρίλιος 1987» I, «Ο Νίκος Καρούζος, στο νοσοκομείο Υγεία/ βράδυ της 15ης Οκτωβρίου 1990»). Με τον τρόπο αυτόν δηλώνεται μια εναλλακτική μορφή που ο σύγχρονος συγγραφέας προτείνει για την «επανάχρηση» στοιχείων του ιστορικού παρελθόντος της λογοτεχνικής δημιουργίας.
Εντέλει, η ποιητική συλλογή Κατόπιν εορτής του Δημήτρη Κοσμόπουλου, ασχέτως του βαθμού πρωτότυπης δημιουργικής γραφής, αντιπροσωπεύει πάντως ένα καλό δείγμα των διαδικασιών εργαστηρίου, με τις οποίες διασταυρώνονται οι βαθμίδες του προσωπικού και του γενικού χρόνου, αποτυπώνονται εκλεκτικές συγγένειες και εξασφαλίζεται η σύνθεση κειμενικών κόσμων ως ανάμνηση/ανάκληση ποικίλων παραγόντων που έχουν μεν προωθηθεί στην πυκνή ύλη του σύμπαντος των ιδεών, είναι όμως διαρκώς προσπελάσιμοι σε πολλαπλές δημιουργικές προσεγγίσεις σύμφωνα με την κριτική και συγκριτική ικανότητα, καθώς και με την αισθητική εκάστου ενδιαφερομένου.
Άλλωστε οι διαδικασίες των εργαστηρίων καλλιτεχνικής παραγωγής (βλ. π.χ. τα εργαστήρια σύγχρονης μουσικής) προσφέρουν υλικό για έναν ευρύτατον ορίζοντα στο πολύμορφο τοπίο της δημιουργικής έκφρασης.
ΤΑ ΠΟΙΗΤΙΚΑ 