(Θανάσης Μαρκόπουλος, Η εύφορη λύπη του Μιχάλη Γκανά, Εκδόσεις Μελάνι, Αθήνα 2020)
Άλκηστις Σουλογιάννη
«Ελένη της αγρύπνιας, / του μάλλινου πλεχτού, του λύχνου/
για σένα κράτησα, / το πρόσωπο τις νύχτες στις παλάμες,/εκεί
κατά τον όρθρο, / κι είδα στις κόχες των ματιών/ τα δάκρυα,
αργά κυλώντας / […] / Προγονική Ελένη και μελλούμενη»
ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΚΑΝΑΣ
(«Η μία Ελένη»)
Η λογοτεχνική παραγωγή του Μιχάλη Γκανά, την οποία αντιπροσωπεύουν με τον πλέον παραστατικό όσο και διακεκριμένο τρόπο κυρίως οι ποιητικές συλλογές του, από τον μακρινό Ακάθιστο δείπνο (1978) μέχρι τον πλέον πρόσφατο Άψινθο (2012) και με ενδιάμεσους σταθμούς ιδιαίτερων αξιώσεων, όπως είναι τα εμβληματικά Γυάλινα Γιάννενα (1989) ή η Παραλογή (1993), με τις οποίες πάντως θα πρέπει να συνεκτιμηθούν και αφηγηματικά έργα του, όπως είναι η Μητριά πατρίδα (1981), ανήκει στις κειμενικές περιοχές που προσκαλούν σε ποικίλες δημιουργικές επισκέψεις την ευρύτερη, πέραν των ειδικών περί τα φιλολογικά και τα λογοτεχνικά πράγματα, κοινότητα αποδεκτών των προϊόντων του πολιτισμού.
Από αυτή την άποψη, η λογοτεχνική παραγωγή του Μιχάλη Γκανά αποτελεί σταθερό παράγοντα ποιότητας, η οποία (ποιότητα) προσδιορίζει τον χαρακτήρα της καθ’ ημάς πολιτισμικής αγοράς, αν μάλιστα συνυπολογίσουμε τη δημιουργική συμμετοχή του τόσο στον τομέα της μελοποιημένης ποίησης όσο και στον τομέα της απόδοσης στη νέα ελληνική γλώσσα ή/και της διασκευής κειμένων από την κλασσική γραμματεία.
Με αυτή την προϋπόθεση, στον ανά χείρας τόμο υπό τον συνδηλωτικό ως προληπτική αναφορά σημαινομένων τίτλο Η εύφορη λύπη του Μιχάλη Γκανά αναγνωρίζουμε μια ενδιαφέρουσα επιχειρηματολογία που αναπτύσσει ο καλός φιλόλογος Θανάσης Μαρκόπουλος σε ό,τι αφορά θεματικές και υφολογικές λεπτομέρειες από την εν προκειμένω λογοτεχνική παραγωγή.
Ο Θανάσης Μαρκόπουλος προβαίνει σε τεκμηριωμένη διατύπωση απόψεών του για το λογοτεχνικό έργο του Μιχάλη Γκανά και για την υποδοχή αυτού του έργου από τις επίσημες δομές της πολιτισμικής αγοράς, όπως αυτή η υποδοχή αποτυπώνεται (κυρίως, αλλά όχι μόνον) σε κριτικά κείμενα ποικίλων γνωστικών προελεύσεων και υφολογικών χαρακτήρων, ενώ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στην πρώιμη, αν και προειδοποιητική για τη συνέχεια, ποιητική παραγωγή (1961-1975) του Μιχάλη Γκανά, όπως εντοπίζουμε σε περιοδικές και σε συλλογικές εκδόσεις.
Κυρίως ο Θανάσης Μαρκόπουλος παρουσιάζει μια ενδιαφέρουσα παραδειγματική εφαρμογή κριτικής και συγκριτικής πρόσληψης για θεματικά και υφολογικά δεδομένα, τα οποία αφορούν τις συλλογές Ακάθιστος δείπνος και Άψινθος, επίσης δύο σημαντικά μοτίβα-ισοτοπίες στην ποίηση του Μιχάλη Γκανά, όπως αντιπροσωπεύουν αφενός το κοτσύφι ως τεκμήριο της έντονης παρουσίας της φύσης μέσα στον κειμενικό κόσμο και αφετέρου η μάνα ως εμβληματική συνισταμένη ισχυρών δεσμών στο πλαίσιο διαπροσωπικών σχέσεων, καθώς και μια ποικιλόμορφη δομή ποιημάτων (συνδυασμοί ελεύθερων στίχων, σονέτα, ποιήματα σε στροφές με ορισμένο αριθμό στίχων, χαϊκού και τάνκα).
Η σύνθεση της έκδοσης περιλαμβάνει Παράρτημα, όπου ο Θανάσης Μαρκόπουλος αναπτύσσει απόψεις του που αφορούν τη συλλογή αφηγηματικών κειμένων του Μιχάλη Γκανά υπό τον τίτλο Γυναικών. Μικρές και πολύ μικρές ιστορίες (2010), καθώς και την κατά Μιχάλη Γκανά ελεύθερη απόδοση για το Άσμα ασμάτων (2005), όπως και την επίσης κατά Μιχάλη Γκανά διασκευή των Ομηρικών Επών (για την Ιλιάδα/2019, για την Οδύσσεια/2016).
Την ανάπτυξη όλου αυτού του υλικού εισάγει προλογικό κείμενο, στο οποίο ο Θανάσης Μαρκόπουλος δηλώνει αφενός την υπόθεση εργασίας σχετικά με την προσέγγιση της λογοτεχνικής παραγωγής του Μιχάλη Γκανά, και αφετέρου τη σαφώς διαφαινόμενη σχέση εκλεκτικής συγγένειάς του με αυτή την παραγωγή (όπως αποκαλύπτει και η σύμφωνα με ρητή δήλωση του συγγραφέα καταγωγή του υλικού για τη σύνθεση του τίτλου της έκδοσης από την ποιητική συλλογή Παραλογή).
Η έκδοση ολοκληρώνεται με βιο-/εργογραφικό χρονολόγιο για τον Μιχάλη Γκανά, με κατάλογο ειδικότερα δημοσιευμάτων του Θανάση Μαρκόπουλου (από τα οποία προέρχεται υλικό αξιοποιούμενο κατά τη σύνθεση της έκδοσης) και γενικότερα κριτικών κειμένων που καλύπτουν ένα ευρύτερο φάσμα απόψεων και υφολογικών επιλογών για το λογοτεχνικό έργο του Μιχάλη Γκανά, καθώς και με εκτενές, χρήσιμο ευρετήριο ονομάτων.
Ο Θανάσης Μαρκόπουλος με κριτική, συγκριτική, συνθετική αντίληψη αποδίδει πλείστες λεπτομέρειες από το κειμενικό σύμπαν του Μιχάλη Γκανά, ακολουθεί οδόσημα βιογραφικού και ιστορικο-πολιτικού φορτίου, εντοπίζει καταγωγές και συνοδοιπορίες ως γνωστικό και βιωματικό περιβάλλον για τον χαρακτήρα και τη θέση του λογοτεχνικού έργου του Μιχάλη Γκανά μέσα στο γενικότερο πολιτισμικό γίγνεσθαι (όπου εντάσσονται και οι μεταφράσεις ποιημάτων του σε ξένες γλώσσες).
Ο άμεσος, παραστατικός, πυκνός λόγος του Θανάση Μαρκόπουλου, ενισχυμένος με τη ρητορική της προφορικής μετάδοσης πληροφοριών, αποτυπώνει μια δημιουργική σκέψη που δεν περιορίζεται σε στενά θεματικά όρια αλλά επεκτείνεται στον ορίζοντα των πραγμάτων, πράγμα άλλωστε που έχουμε ήδη εντοπίσει σε δοκιμιακά κείμενά του για τον Μάριο Χάκκα, τον Μανόλη Αναγνωστάκη, τον Κλείτο Κύρου, τον Νίκο Αλέξη Ασλάνογλου, τον Μάρκο Μέσκο, τον Μίλτο Σαχτούρη, την Κική Δημουλά, τον Τάσο Λειβαδίτη, τον Χρήστο Μπράβο, τον Γιώργο Μαρκόπουλο, τον Αντώνη Φωστιέρη, καθώς και για τον Κώστα Καρυωτάκη, μεταξύ άλλων. Και εδώ βρίσκουμε μια καλή ευκαιρία για μια επιγραμματική, έστω, αναφορά και στο ποιητικό έργο (1982-2015) του Θανάση Μαρκόπουλου, αλλά αυτό είναι ένα άλλο ζήτημα.
Υπ’ αυτές τις προϋποθέσεις, πάντως, είναι σαφές ότι ο προ οφθαλμών τόμος ανήκει στα συνθετικά έργα, τα οποία αποτελούν όχημα για την επιστροφή σε διαχρονικής αξίας αισθητικά πεδία και για μια επίσκεψη ανανέωσης δεσμών με ήδη πολλαπλώς οικείους σημασιολογικούς τόπους.
Παράλληλα, η έμφαση σε ορισμένα στοιχεία που το συγκεκριμένο βιβλίο προβάλλει, είναι δυνατόν να εξασφαλίσει για τον αναγνώστη που δεν (θέλει να) στηρίζεται κατ’ ανάγκην σε σχετικό, φιλολογικό ή/και ιστορικό υλικό, ατραπούς προς τη βιωματική πρόσληψη της ποίησης (του έργου, γενικότερα) του Μιχάλη Γκανά.
(Τα Ποιητικά, τχ. 39, Οκτώβριος / Δεκέμβριος 2020, σελ. 17)
ΤΑ ΠΟΙΗΤΙΚΑ 